AUDIO-GIDA, Laburpena eta ahotsa, Antton (5 minutu)
AUDIO-GIDA GAZTELANIAZ EUSKARAZ (Sintetizatua) 5 minutu
AUDIO-GIDA GAZTELANIAZ INGELERAZ (SintetizaTUA) 1:30 minutu
Barnetik
Fatxada
"Pompeia Valentina domusa"
Idoia Filloy Nieva eta Eliseo Gil Zubillaga. (Itzulpena: Tomas Elorza)
Hasiera batean, sektore horretatik impluvium edo patio bat baino ez zen ezagutzen, zirkulu ebakitzailedun mosaiko bikromo batekin, azpian zirkuluerdiko gangaz estalitako zisterna bat, estaldura hidrauliko eta garbiketa-baketoiarekin. Ustekabean aurkitu zuten 60ko hamarkadan, nekazaritzako lan batzuetan. Patio horren inguruan, luze zabalean, 5. sektorea induskatu zen E. Gil Zubillagaren zuzendaritzapean; horrela, hiriko egoitza handi baten - atari eta peristilo baten inguruan antolatua – eta aurreko kalearen kasik oinplano osoa lortu zen. Hobekien ezagutzen dugun hiri-bizitegi multzoa da, ia bertako 900 m2 induskatu baitira.
Ponpeia Valentina Domusa (PVD) eraiki zen tokia, erromatar aurreko garaian okupatua egon zen, hango etxoletako hondoetako batzuk, erromatar aroko mailen pean osorik kontserbatu zirelarik. Erromatar aroko lehen etxeetako bat, beraz, erromatarren aurreko herrixkan eroritako etxebizitzen hondakinen gainean eraikiko da, zeintzuen daturik antzinakoenak K. a. I. milurtekoaren hasierakoak izanik.
Lehen hiri-etxebizitza hau Flavio aurreko garaian eraiki zen, zehazki K.o. I. mendearen erdialdean eta ia osorik desegin zuten DPVa eraikitzeko, nahiz eta zimendu batzuk eta, batez ere, opus caementitium edo erromatar hormigoizko zisterna bat mantendu ziren zeinen inguruan etxebizitza antolatu zen.
PVDa Flaviotarren garaian eraiki zen, K. o. I. mendearen amaieran eta V. mendearen erdialdera arte iraun zuen; bertan aldaketa eta moldaketa ugari egin zirela ziurta daiteke. Bere azken egituran, etxe handi bat da, hiru mailako altueran egituratzen dena, eta hegalera egokitzeko terrazatzen dena; hala, atariaren inguruan antolatutako eremua altuagoa da peristiloaren inguruan antolatutakoa baino, eta, era berean, sarrerako eremua atariarena baino altuagoa da. Terrazamendu hori lortzeko, horma paraleloak eraiki ziren, euste-egitura gisa ez ezik, etxearen zerbitzurako kanalizazio gisa ere erabiltzen zirenak.
Lehenengo maila etxebizitzarako sarbidea zen, eta haren ondoan tabernae-ei zegozkien esparru batzuk zeuden, kalera irekitzen zirenak. Fatxada bidearen ardatzera egokitzen da, eta eskailera-solairu bat hartzen du, sarrera nagusiaren alboetan dauden tabernae-etan islatzen dena. Etxearen bigarren maila bat, erdiko patio ireki edo impluvium baten inguruan antolatzen zena zen, zegokion zisterna lurpean zuena. Patio hau, arkupea zen, bere inguruan korridorerik ez zuena, eta, beraz, bertatik, zuzenean sartzen zen geletara, alboko simetria bat erakusten dutenak, patioaren alde banatan logelak zituztenak. Hirugarren maila domusaren atzealdea da, non etxebizitzaren espazio esanguratsuak biltzen diren, horien artean arkupedun galeria bat edo peristilo bat nabarmenduko litzatekeelarik, harlauza handizko zoladura, honen inguruan espazio horiek banatzen zirelarik, eta, horien artean, 59. esparrua deritzona. Azkenik, hegoaldeko angeluan, harkaitzezko azaleratze baten ondoan, etxeko gelak identifikatu dira.
Egoitza honen unerik distiratsuena K.o. II. mendea izan zen, baita III. mendearen zati bat ere. Bere hondamendi orokorra III. mendearen 2. erdialdean gertatzen da. Beranduago, haren espazioetako batzuk berrokupatu egin ziren; zehazki, peristiloaren hondakinen gainean, erromatar aro berantiarrean okupazio bat gertatu zen, IV. mendearen erdialdean, hurrengo mendeko uneren batera arte iraun zuelarik. Okupazio hori lurpean baino ez da kontserbatzen, eta azken fase horri dagokion haurren ehorzketa bat ere aurkitu da. Gainera, domusaren fatxadan jarritako antzinako tabernae-etako bat, zabortegi bezala berrerabilia izan zen. Induskatutako esparruen artean, 59.a azpimarratuko genuke, bertan ezohiko grafito-multzo handi bat aurkitu delako. Beste grafito batzuk, ezohikotzat jo daitezkeenak, beste esparru batzuetan isolatuta aurkitu ziren, 26, 52, 56 eta 61.ean kasu. Ez lukete loturarik izango 59. esparrukoekin, 52. eta 61. esparruetan daudenak izan ezik, horiek etxearen iparraldeko zatiaren erorketaren testuinguru orokor berean baitaude eta, beraz, antzeko kronologiari baitagozkio. Grafito isolatu horien artean, etxeari izena ematen diona sartuko dugu, Pompeia Valentinarena, domusaren hegoaldeko kalera eroritako hondakinen artean aurkitua, nahiz eta, berez, ezohiko grafitoa ez izan.
59. esparrua
Esparru handi bat da, 58 m2 baino gehixeagokoa, iparraldeko terrazan kokatua, bizitegi-eremuaren ekialdeko korridorearen ondoan, peristiloaren inguruan banatua, eta hegoaldean, haren lurzoru-maila aldatzen duten ubideetako batek mugatzen duena. Kontserbatutako hondarrak ikusita, 59. esparruak ez zuen bertatik sarbide zuzenik izango, baizik eta, seguru asko, atariaren inguruan banatutako bizitegi-eremutik sartuko zen zuzenean. 59. esparruko egitura-datuak ikusiz hipotesi gisa proposa dezakegu gela horrek solairu nagusi bat izan zezakeela, zeinaren zorua - zurezkoa, ziurrenik - atariaren kotan egongo baitzen, eta beheko solairua edo erdisotoa, peristiloaren lauzaren antzeko kota duena. Perimetroko hormek - itxiak, kontserbatutako behealdean - hezetasunaren aurkako babesa erakusten zuten, buztinezko estalduren itxurakoa, eta, horietako bitan, kareharrizko lauzak, bertikalki buztinez elkartuak eta hormari berari lotuak. Esparru horretan, erromatarren aurreko okupazio-mailen gainean kokatutako zenbait erabilera-une identifikatu ziren. Gela I. mendearen amaieran edota II-aren hasieran eraiki zen, eta, beraz, DPV zabaltzeko faseari dagokio. Une honetako okupazio-mailak ez dira mantentzen, baina bai hurrengokoak. Izan ere, II. mendearen amaieran eta III-aren hasieran, barrutia eraberritu egin zen, eta hezetasunaren aurkako estaldurak eta lurzoru berri bat eman zitzaizkion, aurrekoa kenduz. Esparru honek kolapso bat jasan zuen III. mendearen 2. erdian, ez bakarrik berea, baizik eta, bereziki, domusaren iparralde osoan nabaritu zen. Ohiz kanpoko grafitoak esparruaren kolapsoari zegokion fasean aurkitu ziren, zehazki, lurzoruaren gaineko behealdeko erorketa-mailan (51144.ean). Esparruaren ezaugarriek eta kokapenak eta bertan aurkitutako materialak, interpretazio-hipotesi gisa, paedagogium izateko gela baten aurrean geundela proposatzera eraman gintuzten. Hala ere, hori lan-hipotesi bat besterik ez da, eta berretsi, zehaztu edo kontrajarri egin beharko da, bertan aurkitutako material grafikoa eta epigrafikoa sakon aztertu ondoren.
26. esparrua
Domusaren hegoaldeko kanala. Era berean, etxearen zati horretako terrazari eusteko egitura ere bazen, zehazki, fauces/tabernaetarako sarbidearen eta atariaren inguruan banatutako eremuaren artean. Kanal honetan aparteko grafito bat aurkitu zen modu isolatuan, zehazki kanala jada erabiltzen ez zenean sortutako amortizazio betelanean, K.o. III. mendeko uneren batean.
52. esparrua
Domusaren iparraldeko eremuko peristiloaren hegoaldeko korridorea. Hemen, modu isolatuan, aparteko grafitoren bat aurkitu zen K. o. III. mendearen 2. erdian gertatu zen eremuaren erorketa orokorraren mailan eta baita aro goi-inperialeko lurzoru maila batean ere.
56. esparrua
Domusaren iparraldeko eremuko peristiloaren iparraldeko korridorea. Hemen, modu isolatuan, grafito bat aurkitu zen nekazaritzako mugimenduen goiko mailan. 59. esparruan sartzen dugu bertatik gertu dagoelako.
61. esparrua
Domusaren iparraldeko kanala. Era berean, etxearen alde horretako terrazari eusteko egitura zen, zehazki, atrioaren inguruan banatutako eremuaren eta peristiloaren inguruan antolatutakoaren artean. Modu isolatuan aurkitu zen ezohiko grafito bat kanal honetan, zehazki bere betelanean, K. o. III. mendearen 2. erdialdeko erorketa orokortuaren unean eratua.
Kalea
Domusaren hegoaldean kokatutako bidea, eta bertara ematen dute domuserako "fauces"ak edo sarbideak, hala nola fatxadaren aurrealde horretan dauden "tabernae"k. Modu isolatuan aurkitu zen grafito bat, K.o. III. mendearen inguruan kalera eroritako hondakinen artean. Ezohiko grafitoa ez bazen ere, hemen sartu genuen, berak eman baitzigun etxea identifikatzeko erabili genuen izena.
Sektore horretan 705 graffiti agertu ziren guztira, UUEE desberdinetan banatuta. Horietatik 300 59. esparruan kokatu ziren, eta horietatik 289 51144. UEan errejistratu ziren, gehienak multzo koherente bat osatuz nahiz eta itxuraz tematika aldetik desberdinak izan, baina une kronologiko jakin batean sortutakoa. Sarreran azaldu dugun bezala, grafito horiek guztiak ez ziren ezohikoak, eta guztiek ez zuten zertan multzoaren parte izan. Hala ere, UEko 289 grafitoetatik 203 aurkezten ditugu hemen, hau da, guztiak, besterik gabeko marrez osatutakoak izan ezik. Eta hala egiten dugu, beste hautaketarik gabe, aurkikuntzaren ikuspegi orokorra lortzeko.
Gure ustez, 51144 EBko grafitoak - Gehienak - Ondo markatutako zerumuga kronologikoa duen multzo baten parte izango lirateke. Eta multzotzat hartzen dugu (aparteko grafitoekin eta ez direnekin), uste dugulako material grafiko hori testuinguru jakin batean eta gutxi gorabehera garai berean gauzatu zela, lurperatuta utzi zituen egitura kolapsatu aurreko une kronologiko batean. Hala ere, badakigu identifikatutako grafito batzuk ez liratekeela multzo horren parte izango, baizik eta aurretik eta beste testuinguru batean gauzatuak izango liratekeela. Hauek ez lukete osotasunarekin zerikusirik izango. Izan ere, ontziaren erabileraren uneari egotz dakiokeen grafito bat zuten piezak eta beste bat edo batzuk hauteman ziren, pieza hori hautsita eta amortizatuta zegoenean grabatuak, eta multzo grafikoaren parte izango zirenak. Honek argi eta garbi azaltzen du. Pentsatu genuen bezala, material arkeologikoa zabortegi batetik eraman bazen barrutira, ziur asko, material horrek grabatutako grafito batzuk izan zitzakeen.
51144. UEko grafitoak alde batera utzita, 5. sektorean beste ezohiko grafito batzuk aurkitu ziren modu isolatuan, eta horien artean hautaketa zorrotza egiten dugu eta horien testuingurua aipatuko dugu azaletik. Guztira, 11 grafito dira: zehazki, 26. esparruko 5079.UEan aurkituriko 4etatik 1; 52. esparruko 5919.ean aurkituriko 2ak; 56. esparruko 5001.ean aurkiturikoa eta 61. esparruko 51184.ean aurkituriko 5ak. Hala ere, 5139-Bn -kalearen gainean- kokatutako grafito bat ere sartuko dugu; izan ere, izen bat eman zigun etxebizitza identifikatzeko, nahiz eta berez ez den ezohiko grafito bat.
Beraz, kronologiari dagokionez, kontuan izan behar dugu hemen eskaintzen dena estratua eratzeko uneari dagokiona dela. Hori 5. sektoreko gainerako grafitoetara ere zabal daiteke. Horrek grafitoen ante quem datazioa emango liguke. Ez da ahaztu behar, hemen aurkezten ditugunen kasuan, espazioen erortze eta amortizazio mailei dagozkiela, non material arkeologikoa lehen mailan dagoen, eta, beraz, grafitoak grabatzeko unea geruza eratzen den unetik edo zerbait lehenagotik nahiko hurbil egongo litzatekeela pentsa dezakegu (azpiko geruzaren dataren muga kronologikoarekin, kasu bakoitzean). Ikusi dugunez, 51144.aren kasua apur bat berezia da, beste leku batetik bigarren maila batera ekarritako materiala duelako, eta, beraz, aurreko fase bati dagozkion grafitoak daude. Hala ere, material horren zati bat idazketarako edo marrazketarako euskarri gisa berrerabiltzeak beste kokapen estratigrafiko bat ematen die, eta horrek mugatu egiten du haien data, estratigrafian gordailatuta geratzen diren geruza berriaren eraketari dagokionez. Hau da, materiala berrerabiltzean, bigarren une horrek (euskarri gisa berrerabiltzen denez) lehen mailako kokapen berri bat emango lieke sekuentzia estratigrafikoan.
59. esparrua
51144. UEa
Esparruaren zoruan eroritako erorketaren beheko geruza.
Erlazio estratigrafikoak. UUEE hauei atxikitzen zaie: 5912/5952/51146/51193/51194 (5912 eta 5952 hormetako lauzazko estaldurak; 51193 eta 51194 hormetako buztinezko estaldurak; 51146 iparraldeko horma, estaldura galdu zuen zatian). 51143.ena (erorketa-estratua) azpian dago, eta 51187.ena (lurzoruaren interfasea) estaltzen du.
Kronologia: K.o. III. mendeko 2. erdia.
C14ko datazioak
• Erref. Gr. N-29997 (IR-11088): 1925 ± 15 BP (25d. C. ± 15). % 95eko sigmako 2 kalibrazioa: 33-35. C./53-90 d. K./101-125. C. Egur karbonizatuaren lagin bat da, mailaren gainerako ebidentzia materialek emandako tarte kronologikoaren barruan sartzen dena. Kontuan izan behar da data taula atera zen zuhaitzaren zatia eratu zen uneari, puntari eta abarri dagokiola.
• Erref. Gr. N-29999 (IR-15006): 1820 ± 60 BP (130 d. C ± 60). % 95eko sigmako 2 kalibrazioa: 65-345. K.a. 373-376 Faunaren lagin bat da. Bai hau bai hurrengoak
mailaren gainerako ebidentzia materialek emandako tarte kronologikoaren barruan sartzen dira. Era berean, I. eta II. mendeetako zabor-materiala (zaborra) erantsi zela baieztatuko lukete III. mendean eratutako estratu bati. Kalibrazioak ematen digun datarik muturrekoena kontuan hartuta ere, IV. mendeko datazio muturrekoa izango genuke, adierazi dugunagatik gaitzets daitekeena, baina erromatarra, hala ere.
• Erref. Gr. A-31246 (IR-15007): 1905 ± 30 BP (45 egun C. ± 30). % 95eko sigmako 2 kalibrazioa: 26-43 egun K./47-140. C./153-169 d. C./195-210 d. C. Faunaren lagin bat da, AMSk datatua.
• Erref. Gr. N-29998 (IR-15008): 1940 ± 40 BP (10 db. C ± 40). % 95eko sigmako 2 kalibrazioa: 38-7 a. C./2 a. C-131 Faunaren lagin bat da.
Kalibrazioak
Eskainitako kalibrazioak, Groningengo Unibertsitateko Isotopoen laborategiko BP datazioetatik abiatuta (erreferentziak: Gr. N = C14 ohiko dataketak; GR.A = AMS azeleragailu bidezko dataketak) WinCal25 aplikaziotik abiatuta lortu dira (transformation of a radiocarbon date BP into a calender year probability distribution (Cal ad/BC), Centre for Isotope Research, University of Groningen, The Netherlands, J. van der Plicht, version 1.4 16 november 2007 AD (-57 BP) http://wincal25.software.informer.com/http://wincal25.software.informer.com/. Gainera, haien kalibrazioak eskaintzen ditugu OxCal 4.1, Christopher Bronk Ramsey, Oxford Radiocarbon Accelerator Unit, Research Lab for Archaeology aplikazioaren bidez, https://c14.arch.ox.ac.uk/oxcal/OxCal.html. https://c14.arch.ox.ac.uk/oxcal/OxCal.html. Horrela izango genuke; IR-11088: 29-126 d. IR-15006: 65-377. IR-15007: 25-212. IR-15008: 45 K. a. C-136 C. Sistema horrek emandako ziurtasun-probabilitatea % 95,4 da.
Interpretazioa.
Gaingiroki aztertuko ditugu geruza honen interpretazioari buruzko alderdiak (ez sekuentziazioari buruzkoak - datazioaren oinarria -), lekuz kanpokotzat jotzen dugun eztabaida baten pean jarri baita. Gure ikuspegia ordezkaezina den zerbaitetan oinarrituko dugu: in situ ikuskapen bisuala, ditugun lehen eskuko datuak, landa-esperientzia eta aztarnategiaren beraren ezagutza. Hala ere, berriro diogu geruzaren sekuentziazioa dela, hau da, erregistro estratigrafikoan duen kokapena, datazioaren oinarriak ematen dituena (bertako materialarekin batera). Interpretazioa, hitzak berak adierazten duen bezala, eremu berreraikitzaileago batean sartzen da, eta, beraz, subjektiboago batean; hala ere, datu fidagarrietan oinarrituta egon behar du, eta ez suposamenduetan besterik gabe, gure proposamena gutxiesten saiatzeko egin den bezala, lortu gabe. Bestalde, indusketa baten prozesuan interpretazioak aldatzea ohikoa ez ezik, guztiz normala eta beharrezkoa ere bada. Izan ere, landa-lana eta azterlana abian daudenean datu berriak emateak edo ikerketa orori datxezkion hausnarketa-prozesuak berak, kasu askotan, abiapuntuko hipotesiak birplanteatzera behartzen dute. Zein da arazoa? Guk erantzuten diegu: bat ere ez. Arazoa hasierako eta, beraz, behin-behineko interpretazio bati hertsiki heltzea da.
Ikus dezagun, nekazaritzarako mugiarazten den geruzaren azpian (5001. UEa), etxearen iparraldeko gainerako aldean identifikatu genituen lauza handiez osatutako erorketa-maila orokor bera hauteman genuen. Nekazaritzako geruza honen azpian (51143) erorketa maila bera antzeman genuen, harlauza handiz osatua, etxearen iparraldeko eremuan identifikatu genuen bezala. Erorketa eremu hau 51143. UE bezala izendatu genuen. Bere azpian beste estratu bat aurkitu genuen, zuzenean lurraren gainean jarria. Lurzorua oso nabarmena da, trinkotu eta berdindu egiten delako (51197.a, 51187.rekin interfasen). Maila hau, estratigrafikoki 51144.a bezala identifikatua, 59. esparruaren mugen barruan zegoen. Lehenik eta behin, geruza hori erorketa-maila gisa zergatik interpretatzen dugun adieraziko dugu. Estratuak konposizio heterogeneoa zuen, ohiko ezaugarria erorketetan, non kolapso estrukturalaren prozesuak mota desberdinetako eraikuntza materialak ematen dituen, logikoki, elementu ezberdinak erabili ziren eraikinetatik datozenak (harria, adobe eta egurra, adibidez). Landa-arkeologian trebatutako begi adituak argi eta garbi bereizten du heterogeneotasuna unitate estratigrafiko berari edo batzuei dagokien. Kasu honetan, argi zegoen unitate bakarra zela. In situ eraitsi eta eroritako eraikuntza-materiala zen, egitura osatzen zuen material desberdina geruzaren eraketara ekarriz. Konposizio eta kolore desberdineko eremuak ziren, muga lausoak zituztenak, eta ez ziren definitu unitate desberdinei zegokienez. Hala, ekialdeko eta mendebaldeko hormen ondoan eremu adobetsuagoak zeuden, buztinez osatutako eraikuntza-elementuen erorketa agerian utziz, ziur asko horma horietatik bertatik datozenak (ziur asko haien estalduretatik, harresien beraren buztinezko osaketa posible bat baztertu gabe, partzialki behintzat, sektore honetako beste horma batzuen altxaeretan ikusi dugun bezala). Argi eta garbi in situ eroritako eremu adobetsuago horiek lausotu egiten ziren beste ikaztsu batzuei bide emateko, non egur gehiago zegoen. Hori guztia argi eta garbi ikusten dugu erorketa maila bat dela. Horri erantsiko litzaioke geruzan harlangaitz ugari egotea, aztarnategiko hormak egiteko erabili ohi direnak.
Hala ere, hasieran, ez genuen baztertu inolako interpretazio-hipotesirik, izan zitezkeen hipotesi guztiak kontuan hartuta, eta horien artean, betegarri bat izatea, jatorrizko Txostenean azaldu genuen bezala. Hala ere, berehala baztertu genuen aukera hori; izan ere, betelan batek, espazio bat betetzeko edo betetzeko lur-ekarpen bat (materialak ere izan ditzake) egiten duen jarduera antropiko gisa hartzen denak, ez zituen inoiz 51144. UEaren ezaugarriak izango. Hainbeste ekarritako eta eramandako galdera horri dagokionez, hau da, geruza hori altxatze-egituren erortze gisa interpretatzea, ez dugu arazoa non dagoen ikusten. Erorketak ez dira egiten, eskuliburu batek adierazten digun bezala. Egoera askok eragin dezakete eraikitzeko erabilitako hondakin eroriak sabaitik eroritako hondarren azpian aurkitzea. Gainera, beharbada, erorketa ez zen erabat kontserbatzen, eta goiko beste hondakin geruza batzuk galdu genituen, egiturazko kolapso prozesua hobeto definitzea ahalbidetuko zutenak. Gauza da, 51144.ak osaeran buztina zuela (bereziki bi harresiren ondoan kontzentratua), zurezko aztarnak (batez ere erdialdean) eta manposteria oro har bere konposaketan. Era berean, ezin dugu baztertu hondakin hori sortzen lagundu izana, gure txostenean adierazi genuen bezala: "La ruina de su techo y forjado de madera y de parte del cobertura de buzcilla de sus paredes", erdisoto baten balizko existentziari erreferentzia eginez. Nolanahi ere, manpostuen presentziak agerian uzten du altxaeretako bat erori dela, partzialki behintzat (beharbada egitura-akatsen batengatik). Horregatik, oro har, 51144. UEa altxatze-egituren erortze-maila bat zela ondorioztatzen dugu (hormak, buztinezko emokadurak eta, halakorik izan bada, zurezko lurzorua barne). Eta gainean beste geruza bat zeukan, estalki bati atxikitzeko lauza handiak zituena. Ziur asko kontserbatutako mailen gainetik egon ziren gainerako hondakinak ez ditugu ezagutzen. Gure ustez, gordetako datuek eta zantzuek erorketa-prozesua berreraikitzeko gure proposamena iradokiko lukete, logikoena baita eskura ditugun datuekin.
Baina zeren gainera jausi da erorketa hau? Bi aukera ditugu: edo zuzenean indusketa-prozesuan identifikatutako buztin zapalduzko zoruaren gainera, edo prozesuan suntsituta geratu behar izan zuen balizko zurezko zoru baten gainera; horrela, azkenean, hondakina buztinezko zoruaren gainera eroriko zatekeen, erregistro estratigrafikoan kontserbatutako bakarra. Zurezko oholeztatze horren ebidentziak, azalekoak eta ez definitiboak, izan litezke geruza osoan sakabanatuta dauden zuraren hondakinak, erdiko zatian kontzentratuta badaude ere.
Bestalde, mailan aurkitutako erromatarren garaiko ebidentzia material ugari ditugu, I. mendearen erdialdetik III. mendera bitarteko arku kronologiko bat markatzen dutenak, K. o. II. mendekoak izanik ebidentziarik ugarienak, eta, oso noizbehinka, III. mendekoak, horiek ahalbidetzen baitute geruzaren eraketa-unea mugatzea. Hipotesi gisa proposatu genuen material hori nahita ekarri zela esparru horretara. Eta, horregatik, hasiera batean pentsatu zen lurrarekin batera ekarria izan zitekeela betegarri gisa. Baina ikusi dugu geruzaren konposizioak erorketaren maila dela uste izatera eramaten gaituela, beraz, seguruagotzat jotzen dugu biltegiratzeko ekarritako materiala izatea (agian gertuko zabortegi batetik), aldez aurretik inolako hautaketa-prozesurik egin gabe. Gainera, grafitoen agerpenak, horietako asko jada zatitutako materialaren gainean grabatuak, biltegiratutako materiala zelako hipotesia proposatzera eraman gintuen, ondoren idazketa euskarri gisa erabilitako zatiak non aukeratu izateko. Material hori erdisoto batean biltegiratuta zegoen ala ez, hori ezin da ziurtasun osoz frogatu. Baina garrantzi oso sekundarioa du. Nolanahi ere, buztinezko zoruaren gainean zegoen. Gauza da, erortzeko prozesuan, gelako lurzoruaren gainean metatuta zegoen materiala ( edo buztinezko lurzoruaren gainean zuzenean, edo zurezko lurzoru hipotetiko baten gainean) sortutako mailaren barruan geratu zela, erorketak ekarritako elementuekin nahasita. Hau da, materiala ez zela erorketa horrekin jausi, baizik eta lurrean zegoena zela, biltegiratuta edo erabiltzen ari zirena, eta erorketa bortitz baten ondorioz, hondakin geruza batean sartuta geratu zela, eta hori da, hain zuzen ere, arkeologikoki identifikatu genuena.
Guretzat, beraz, argi dago erorketa baten aurrean gaudela. Baina ezin dugu aipatu gabe utzi geruza horri buruz adierazi den gai bat. Izan ere, adierazi da bertan erregistratutako kolorazio desberdinek (batez ere, erdiko orban karbonosoarekin lotuta) indusketa-prozesuan detektatu ez zen deposizioaren ondorengo aldaketa posible bat adieraz zezaketela. Baieztapen horrek ezin gaitu harritu bere doakotasunagatik, erabat funsgabea delako eta frogatu ezin delako. Deposizio ondorengo alterazio bat nabarmen nabarmentzen da induskatzean, hain zuzen ere sekuentzia modu traumatikoan aldatzen duelako. Alterazio hauek beti dituzte ondo definitutako mugak -fosilak bezala- eta ez dituzte geruzak errespetatzen. Esplikatzen ari gara. Nola ulertu 59. esparruaren estratigrafian izandako erromatar osteko aldaketa bat, EB 51143 goiko maila aldatuko ez lukeena, hurrengo UE 51144ri eragingo liokeena, eta soilik honi, UE 51197 azpiko lurzorua ere aldatuko ez lukeelako? Nola ulertu orban beltz baten formako deposizio ondoko aldaketa bat, zeinaren agerpena geruza bakar batera mugatzen baita, zeinaren mugak lausotzen baitira eta zeinaren osaerak argi eta garbi erakusten baitu eraketa arkeologiko bat dagoela? Eta, gainera, suposizio hori indusketa zuzenean ikusi ez dutenek eta landa-datuak kontsultatu ez dituztenek egitea benetan jasanezina da. Beraz, aukera hori baztertu egin behar da.
Bistakoa da gai horri buruzko beste iritzi batzuk ere errespetatzen ditugula, baina guk hemen zirriborratu ditugun datuetan argudiatuta eta oinarrituta badaude, ohar txiki batzuk baino ezin izan ditugu egin. Izan ere, egiturazko beste alderdi asko ere kontuan hartu behar dira (adibidez, esparru hori nola txertatzen den eraikinaren gainerako domus) eta kontuan hartu behar dira hemen azaldu ezin ditugun hainbat eta hainbat datu eta zantzu, indusketa-memoriari dagozkionak.
Grafito gehigarriak
Jarraian azaltzen diren grafitoak modu isolatuan agertu ziren, eta ez ziren aurrerago ikusitako multzoaren parte.
26. esparrua
5079. UEa
Domusaren hegoaldeko kanalaren amortizazio-betelana domus erabilerarik gabe zegoenean.
Erlazio estratigrafikoak: 5001. UEaren (nekazaritzako mugiarazpen-estratua) eta 5177.aren (kanala betetzeko betegarri puntuala) delakoen azpian. 51297.a betetzen zuen (kanaleko zuloaren faseartea)
Kronologia: K. o. III. mendea.
52. esparrua
5851. UEa
Peristiloaren gaineko erorketa-geruza orokorra. Aipatutako grafitoa bertako hegoaldeko korridorean edo 52. esparruan aurkitu zen.
Erlazio estratigrafikoak: 5001.UEaren azpian (nekazaritzako mugiarazpen-estratua) eta 5904.aren gasinean (okupazio-estratua).
Kronologia: K.o. III. mendearen 2. erdia.
5919. UEa
Peristiloaren hegoaldean dagoen korridoreko zorua prestatzeko estratua.
Erlazio estratigrafikoak: UE 5122ren azpian (lurzoruaren interfasea) eta 5921.ren (K.o. I. mendearen erdialdeko peristiloa eraiki aurreko okupazio-estratua), eta 51042 eta 51027 UUEEen (I. mendearen amaierako arpilatze eta betetze-hobia) gainean.
Kronologia: erromatar aro goi-inperiala (K. o. II. mendea).
56. esparrua
5001. UEa
Nekazaritzatik mugiarazteko estratu orokorra, sektore osora zabaldua.
Harreman estratigrafikoak: 56. esparruan, 5983.a (okupazio-geruza) eta 5981.a (56. esparrua iparraldetik ixteko hormaren zimenduak) estaltzen zituen.
Kronologia: grafitoaren euskarria erromatarra da argi eta garbi, baina estratigrafiak ez du datu kronologikorik ematen, azaleko estratua baita.
61. esparrua
51184. UEa
Domusaren iparraldeko kanalaren betelana,
domuserortzeko unean sortua eta haren ekarpenarekin osatua.
Erlazio estratigrafikoak: UE 5001 (nekazaritzako mugiarazpen-estratua) eta UE 51183 (kanaleko zuloaren interfasea).
Kronologia: K.o. III. mendeko 2. erdialdea.
Kalea
5139-B UEa
Erorketa geruza orokorra DPV kalearen gainean, hegoaldean.
Erlazio estratigrafikoak: 5139-Aren azpian (geruza horren goiko aldea erortzen da) eta 5139-Cren gainean (erorketa-geruza horren beheko aldea).
Kronologia: K. o. III. mendea.